Dlaczego nie pomogli - ostatniastacja.pl

W niniejszym wpisie, chciałbym, opierając się na koncepcjach z zakresu psychologii społecznej, wskazać potencjalne źródła zachowania, w którym grupa obserwatorów, nie reaguje, mimo że obiektem ich obserwacji mogą być wydarzenia, które mogą zagrażać życiu lub mieniu innych ludzi. Albo inaczej, jak to jest, że nie ma reakcji, choćby wydawałoby się, że jakaś powinna być?

Generalnie, tak zwane prospołeczne zachowania (albo troszkę upraszczając gotowość do niesienia pomocy) mogą mieć różne źródła (żeby to brzmiało naukowo w psychologii nazywa się to  determinantami), a pokazuje to rysunek:

Nim do tego przejdziemy, tytułem wstępu zapoznajmy się z modelem procesów poznawczych, które musi przebyć świadek, aby podjąć czynności interwencyjne.

W naszym kręgu geograficznym i kulturowym istnieje z dawna zakorzeniony podział na miastowych i wieśniaków (tylko mi tu bez obrazy, sam byłem na wsi chowany, później w małym miasteczku, za tym studia w większym, trochę też się było w stolycy – o! i tu dopiero zajarzyłem co to wiocha jest!), no ale do tematu. Zapewne część z Was domyśla się, które środowisko jest bardziej skłonne do pomocy?

Fakt jest, jaki jest, mieszczuch na wsi jest bardziej pomocny niż w mieście – jakby co to jest taka ten, no aluzyjka szczególnie napływowym w stolycy pewnego pięknego kraju...

Nie mogę potwierdzić, czy Świebodzin jest naprawdę tak wielkomiejski, że tymi swoimi podnietami dech zapiera (chociaż coś tam się wie, byłem tu raz na weselu Michała i Małgorzaty), jednak jak się wydaje ludzie filmujący smartfonami zdarzenie właśnie bodźców szukali… Więc pomysł na nadmiar bodźców i ich unikanie to się tu nie sprawdza.

A zatem, wypada jedynie powiedzieć (i zapamiętać), że taka hipoteza istnieje, a jako źródło może wytłumaczyć dlaczego ludzie nie zgłaszają nigdzie, że sąsiad bije żonę, (albo żona sąsiada), no ale jak już powiedziałem, świebodzińskich przypadków ognistych nie wyjaśnia.

Logika podpowiadałaby, że w przypadku nagłego zdarzenia, wypadku, wielu świadków, wygenerowałoby wiele zgłoszeń i zwiększyło szansę na udzielenie pomocy. Nie będę się wygłupiał, bo chociaż jestem grafomanem, to nie tak wielkim jak mówi żona, a zatem nie będę się rozpisywał, od razu powiem, jakkolwiek jest to logiczne, jest to jednak nieprawda!

Jest coś takiego, co nazwano efektem widza (Latane i Darley 1968), działa on tak: im więcej świadków, tym mniejsza szansa, że którykolwiek z nich podejmie interwencję.

Brzmi mało prawdopodobnie? A jednak przeprowadzono masę eksperymentów, w których zależność się potwierdziła, pal sześć te eksperymenty, niestety życie także tą hipotezę potwierdza.

Badani siedzieli w pokoju, w pewnym momencie zza ścany dobiegał dźwięk upadających krzeseł. Mozliwe były dwa scenariusze a/ jednoznaczny - dźwiękowi towarzyszył krzyk kobiety (swoją droga ciekawy byłbym przebiegu, gdyby krzyczał mężczyzna i kombinacji wg planu Salomona, gdzie zbadane byłyby jeszcze różnice między mężczyznami i kobietami), b/ wieloznaczny - nie było żadnego krzyku. Dodatkowo badani wcześniej otrzymali placebo (czyli pigułkę która nic nie robi a udaje lek), jednym powiedziano, że pigułka zwiększy bicie serca, drugim nie powiedziano nic. Obserwowano jak szybko osoby badane zareagują na potencjalne zagrożenie w pokoju obok.

Jak się wydaje ludzie filmujący pożar zjawisko dostrzegli, zapewne też zinterpretowali, jako wypadek, gdyż było to dla nich atrakcyjne i niestandardowe zjawisko, a dodajmy na to całe stado stało sobie spokojnie filmując – no w każdym razie nie wydawało się, że dzieje się tragedia – mogło dojść do efektu kumulacji ignorancji. Ten efekt polega na tym, że grupa ludzi wzajemnie obserwując swoje reakcje (a właściwie obojętność), interpretuje zdarzenie jako niegroźne i nie wymagające podjęcia czynności. Patrząc na siebie jedni na drugich upewniają, że coś co się dzieje jest błahe (patrz Solomon, Stone 1978). Tak nawiasem mówiąc to wzajemne modelowanie swoich zachowań na podstawie zachowań innych ludzi może być także źródłem paniki, psychozy tłumu, a w rękach zorganizowanych manipulatorów narzędziem wojny informacyjnej – no ale to temat na inne pisanie.

Zagrożenie jakie widzimy na kolejnym etapie to rozproszenie odpowiedzialności? Ja tam nie wiem, ale nie wykluczam, wrócimy do tego. Czy ci konkretni ludzie wiedzieli, co można zrobić – tego nie wiem, mały test w grupie znajomych wywołał we mnie uczucia mieszane*:

(Zadzwoniłem do każdej z osób prosząc by wyobrazili sobie sytuację: Pali się – masz 5 sekund na powiadomienie służb, co robisz? 7 osób nie znało numeru do Straży Pożarnej, 5 osoby z tych nie znających dzwoniłyby na 112, jedna dodzwoniłaby się na pogotowie, jedna zupełnie zgłupiała i nie wiedziała co zrobić).

Pewno zgodnie z nieśmiertelną krzywą Gaussa byli pośród świadków ludzie kompletnie nieznający sprawy, cała masa średnio zorientowanych, i jak się zdaje co najmniej jeden ekspert (no cóż, ten, który zgłosił to w końcu zawodowiec), który podjął czynności prowadzące do rozwiązania problemu.

No i wreszcie zbyt duże koszty do udzielania pomocy… Serio? To już nie te czasy, kiedy na dysce ludkowie ustawiali budzik, żeby wyciągnąć „komórkie” i odebrać, bo prawdziwe połączenie było tak drogie, że trzeba było godzinę w robocie ciorać na tę minutę telefonicznej gadki. Ten pomysł odpada.

No to jak? Rozproszenie odpowiedzialności? To prawdopodobne. Mimo, że każdy chce być wolny, chce być kowalem swojego losu i sam o wszystkim, a przynajmniej o sobie, decydować, ludzie lubią być kierowani - w obecności zdarzeń niestandardowych jak owce patrzą po sobie, licząc, że pojawi się jakiś baran gotowy wziąć na klatę ciężar przywództwa, odpowiedzialności i konsekwencji. A poważnie, w kupie ludzie tracą poczucie osobistej odpowiedzialności za rozwój wypadków (a mogą stracić też poczucie siebie). Efekt jest tym mocniejszy, im większe prawdopodobieństwo, że ktoś już podjął działania (Latane i Darley 1968).

Teoretycznie można by było na tym poprzestać, ale jest jeszcze jedna kwestia do obadania, właściwości poszkodowanego.

Tak naprawdę to nawet nie chodzi o parametry poszkodowanego, a o jego podobieństwo do nas, potencjalnie niosących pomoc… Efekt działa i zbadany jest dokładnie (Emswiller 1971, Karabenick 1973), sam też doświadczyłem go na swojej skórze, stojąc w psiej d_pie przy rozwalonym aucie,: zatrzymywali się z ofertą pomocy ludzie w podobnych klasowo pojazdach, ani tańsze ani droższe pomóc nie chciały…

Generalnie w psychologii zwykle, jak to na gruncie tej dyscypliny, nie ma zgody dlaczego tak się dzieje, efekt ma kilka źródeł i wszystkie działają.

    - może być to biologiczny atawizm, popychający nas w objęcia podobnych sobie po to by pewniej przekazać

   - może być to efekt podobieństwa, który warunkuje sympatię (i chodzi nie tylko o wygląd fizyczny ale

     także poglądy i postawy – bardziej lubimy, bardziej ufamy, chętniej przyjmujemy za prawdziwe relacje

     ludzi nam podobnym -Byrne i Nelson 1965),

    - może mieć to związek z własną samooceną – jeżeli coś jest dla naszej oceny istotne, a pomoc miałaby

    zagrażać temu obszarowi, chęć niesienia pomocy jest niższa. Przykładowo, jesteśmy na meczu, ze

    znajomymi, widzimy że kibic “wrogiej” drużyny zleciał z płotu I chyba skręcił nogę – jeżeli swoją

    samoocenę budujemy na identyfikacji ze swoją drużyną, skłonność do niesienia pomocy będzie niższa,

    niż gdybyśmy samoocenę budowali na tym, że znamy się na ratownictwie.

Czy coś z powyższego mogło wpłynąć na reakcję obserwatorów? Nie mając bezpośredniego kontaktu, ciężko, w sposób pewny powiedzieć… Są jednak ludzie, dla których definicję istnienia i definicję ‘ja’, oraz źródło samooceny, coraz częściej wyznacza wall na fejsie…

Podsumowując, nie oceniałbym zbyt pochopnie ludzi, którzy w podobnych sytuacjach stoją jak te owce… Po prostu tak mamy, że w grupie możemy utracić poczucie rzeczywistości. Wiedza o psychologicznych mechanizmach zachowania dla preppersa, w mojej ocenie, jest kluczowa – pozwala bowiem reagować szybciej i pewniej. Świadomość tego, co może zniekształcać nasze zachowanie pozwala nam podjąć kroki zaradcze (np. nie uciekać tam gdzie ucieka tłum). Artykuły, do których są odwołania w tekście załączam.

Acha, no przecież, jakkolwiek pretekstem były wydarzenia w Świebodzinie, błędem byłoby myślenie, że sytuacja nie mogłaby wystąpić gdziekolwiek indziej... To mogło zdarzyć się wszędzie.

Serdecznie pozdrawiam mieszkańców :)

Pan Szary