Manipulacja swiadomoscia - ostatniastacja.pl
Menu główne:
Psyche
Techniki manipulacji świadomością
(2019-08-09)
Do życia potrzebujemy czasu, miejsca i przestrzeni, oraz zasobów - i to nie odróżnia nas od zwierząt, które potrzebują tego samego. Nic dziwnego więc, że zupełnie jak zwierzęta konkurujemy, tocząc wojny w tych wymiarach. A jednak, jesteśmy czymś ponad zwierzeciem, które kończą się z chwilą ich śmierci. W wymiarze czasu nie ogranicza nas teraźniejszość. W odróżnieniu od zwierząt nie tylko żyjemy, ale potrafimy też istnieć. Istnienie obejmuje przeszłość, która konstytuowała teraźniejszość, która właśnie się dzieje, i scenariusze możliwej przyszłości, uzależnione od dwóch poprzednich wymiarów. A zatem, aby faktycznie zwyciężać, trzeba swoim panowaniem objąć także i te wymiary.
W tym znaczeniu istniejemy dzięki informacji i poprzez informację. Ten zaś kto będzie panował nad informacją, zapanuje nad zwycięstwem.
Każdy czyn, każde wydarzenie tworzy fakt, informację. Przekazanie takiego faktu zawsze mieści się na kontinuum, jakie wyznacza Informowanie vs Dezinformacja. Tym co odróżnia informowanie (które dąży do przekazania faktu takim, jakim był) od dezinformacji (która dąży do przekazania faktu w sposób zamierzony) [1], jest intencja. W standardowej sytuacji, wydarzenie tworzy informacje, natomiast intencja, ukierunkowuje dezinformację. W skrajnym wypadku dezinformacja może doprowadzić do odwrotnej zależności, takiego układu gdzie to informacja stworzy wydarzenie w świadomości manipulowanej masy [2]. UWAGA: Dodajmy jednak, że chodzi w takim wypadku o wydarzenie, którego nie było, w odróżnieniu od sytuacji gdzie celowe działanie prowadzi do zaistnienia określonego zdarzenia, co nazwiemy inspiracją.
Dezinformacja jest zatem narzędziem narzucania swojej woli ludziom poprzez programowanie ich zachowania w drodze oddziaływania duchowego [3]. Proces dzieje się poprzez przejęcie kontroli nad życiem i postacią informacji. W ten sposób dezinformacja zagraża racjonalności. Pamiętajmy, że warunkiem podejmowania trafnych decyzji jest dostęp do pełnej i nie zniekształconej informacji [4]!
Aby skutecznie zmanipulować świadomość mas, należy dążyć do tego by niczego nie narzucać, gdyż przemoc wywołuje opór, na co znaleźć można aż nadto przykładów [5]. Należy więc doprowadzić do sytuacji by manipulowany, chciał i pragnął tego, co chcemy aby chciał i pragnął, realizująć cel propagandowy, dopuszcza się wszelkie dostępne środki. [6] Volkoff nazywa ten stan miękkim totalitaryzmem [7]. Podobne spostrzeżenie wysunął także Wolin [8] zestawiając pojęcie klasycznego totalitaryzmu z odwróconym totalitaryzmem, który wywiera przemoc totalitarną bez jej fizycznej manifestacji tak długo, jak długo dysydenci będą nieskuteczni.
Tabela 1. Zestawienie cech totalitarymu klasycznego z odwróconym, za Wolinem.
Aby przygotować grunt pod skuteczne działanie dezinformacji, trzeba stworzyć odpowiednie warunki [7, 9, 10]. Ciekawym uzupełnieniem wskazanej wyżej literatury jest raport dot. stanu demokracji i demokratyzacji [11]. Konstytuuje się tam pojęcie demokracji widzów, które to opisuje stan w którym obywatele mogą obserwować teatr polityczny, ale nie mają siły by realnie w nim uczestniczyć, albo inaczej, mają pozorne możliwości.
Aby ten stan uzyskać zaleca się stosowanie technik manipulacji, prowadzących do złudzenia bycia poinformowanym. Proponowane są następujące kierunki działania:
- indukowanie apatii
- zarządzanie poglądami
- zarządzanie oburzeniem
W uproszczeniu możemy powiedzieć, że punktem wyjścia jest zapewnienie kilku warunków:
Warunek I - Chaos myśli
Z chwilą rozpoczęcia procesu negocjowania pojęć i relatywizacji, stopniowo wygaszany jest zdrowy rozsądek, na rzecz nawet najbardziej absurdalnych konceptów i konstrukcji umysłowych. Podczepianie nowych znaczeń pod znane pojęcia, gdzie skuteczna technika polega na tym aby zachować dawne pojęcia, ale zmienić ich sens. [12] Kiedy jednostka traci orientację w otaczającym ją świecie, chętniej przyjmuje zewnętrzny sposób myślenia. Czuje się zwolniona z wysiłku wyksztalcenia własnej oceny sytuacji.
Warunek II - Samotność
Aby ów chaos myśli miał znacznie większą siłę oddziaływania, należy człowieka wykorzenić. Rozbić odrębne grupowe tożsamości, na rzecz homogenizacji. Doprowadzić do tego jednostka odrzuciła tradycję, odrzuciła przeszłość. Z tego względu należy uderzyć w rodzinę, ojczyznę, tradycyjne wartości i kulturę [9] - w ten sposób separuje się jednostkę od zbiorowości jako takiej, doprowadzając ostatecznie do jednego z trzech scenariuszy:
- alienacji, która doprowadzi do braku aktywności
- akceptacji powszechnie istniejącego bezkształtnego poglądu
- braku akceptacji powszechnie istniejącego poglądu i przynależności do małych grup, którymi łatwiej manipulować od wewnątrz
Warunek III - Homogenizacja
Z chwilą odrzucenia tradycyjnych wartości i utraty punktu odniesienia, należy wypełnić tę lukę jakimkolwiek zbiorem negocjowalnych reguł, uformowanym na kształt uniwersalnej etyki. Wmawiając jednocześnie, że każdy ma równe szanse, że wszyscy jesteśmy tacy sami i że wartość każdego człowieka jest identyczna - tym samym utrzymuje się cały czas stan napięcia.
Aby tego dokonać przejmuje się kontrolę nad znaczeniami słów, stąd też szkoła, obok mediów jest głównym zainteresowaniem oddziaływania dezinformującego [9, 13]
Jakkolwiek, odpowiednio spreparowany grunt zwiększa efektywność technik manipulacji świadomością, wykorzystywane są one także właśnie po to, aby ów grunt urabiać - w tym celu wykorzystuje się np. zbudowane w oparciu o nie informacje tendencyjne (patrz wpis), oraz inne działania dezinformujące, w tym odpowiednio plasowane źródła (w tym wypadku osoby lub instytucje pełniące rolę agentów wpływu). [UWAGA: Pojecie agent wpływu rozumieć należy inaczej niż spotykamy to w publicystyce, gdzie używane jest błędnie, pojęcie agent wpływu, agentura wpływu obejmuje konkretnie realizowane, planowe i skoordynowane oddziaływanie, mamy więc do czynienia z funkcją a nie osobą!]
Właściwe techniki manipulowania świadomością mas
Uwaga: Przedstawione niżej techniki szeroko omawiane są w literaturze od kilkudziesięciu już lat. Bynajmniej nie oznacza to, że sa przestarzałe - po prostu nowe media dają wiecej opcji, umożliwiają także znacznie bardziej efektywne oddziaływanie. Sama zaś doktryna dezinformacji niezmiennie jest aktualna.
Technika I - Wykorzystanie Słów
W świecie zalanym słowami, wciąż istnieją Słowa, a kto je zna, może panować nad chaosem oraz swobodnie w nim się poruszać. Są słowa potężne, rozpoznawalne, niosące treści zarówno poznawcze, jak i emocjonalne. Nie są to archetypy, bo ich wartość znaczeniowa może w czasie, miejscu i kontekście ulegać zmianie, jednak na tu i teraz, na moment przyłożenia mają taki a nie inny wydźwięk i są bronią. Odpowiednie zastosowanie słów, jest skuteczną techniką oddziaływania na masy.
Przykład użycia:
Etykietowanie, np. poprzez nazwanie kogoś w jakiś sposób, choćby faszystą. Powoduje to po pierwsze połączenie tego kogoś z konotacją, jaką niesie etykieta, po drugie zmusza go do zaangażowania w działania, prowadzące do zdjęcia z siebie tego odium.
Technika II - Wykorzystanie liczb
Więcej, mocniej, bo ogromnie to przecież więcej niż dużo... W procesie socjalizacji uczeni jesteśmy, że wymiar ilościowy ma znaczenie, jednocześnie niewiele mówi się o krytycznym spojrzeniu na kontekst, w którym liczby występują i źródło liczb. O to chodzi, o wykorzystanie skrótów.
Przykład użycia:
Podanie informacji o liczebności np. demonstracji... W danym momencie, na miejscu nie było więcej niż 150 osób, Policja podaje dane z dnia, szacując wszystkich uczestników jacy przewinęli się przez wydarzenie na ilość 500, media wykorzystując odpowiednio dobrane zdjęcia, informują o 5000, jeśli robią to często, ze zmiennym materiałem ilustracyjnym, ale z tą samą informacją, mają szanse wywołać u odbiorcy przekonanie o znaczeniu danego wydarzenia. Z tego samego powodu, na miejsce protestów celowych zwożona jest "kadra" - po pierwsze aby zwiększyć liczebność, po drugie aby podjąć określone działania. Trzy identycznie ubrane i zachowujące się osoby, oddziałują mocniej niż choćby dziesięć nie mających elementów wspólnych.
Technika III - Ciągłe powtarzanie
Wenn man eine große Lüge erzählt und sie oft genug wiederholt, dann werden die Leute sie am Ende glauben.
- - J. Gobbels
Da ciò si conclude però che nelle masse in quanto tali la filosofia non può essere vissuta che come una fede
- - Antonio Gramsci
Ciągłe powtarzanie tezy, (patrz też: Flapping jako narzędzie walki informacyjnej), buduje jej reprezentację w świadomości odbiorców. Efekt może zostać wzmocniony poprzez uprawdopodobnienie, włączenie w treść tezy elementów faktycznych, i / lub, budowanie złudzenia łańcucha logicznego. Dane muszą być nieweryfikowalne albo ad hoc (jak w przykładzie dot flappingu) albo wcale (np. powołanie się na nieistniejący raport, dokumenty). W ten sposób tu i teraz odbiorca musi przyjąć informację na wiarę.
Przykład użycia:
Osoba zaintereswana znajdzie w artykule dot. flappingu, nie będę go na tym miejscu przywoływał.
Technika IV - Szum
Szum stanowią wszelkie elementy otoczenia informacyjnego, które:
A/ pozbawione są treści, ale mogą dostarczać przyjemności lub interesować
- tym samym odciągając od aktywności prowadzącej do sprawdzenia i zgłębienia problemu
B/ wypełniają przestrzeń informacyjną, - tym samym tworząc przeszkody w dotarciu do czystej informacji
C/ utrudniają dotarcie do informacji - poprzez naprowadzanie na fałszywe kierunki
Rola każdego z tych elementów polega na blokowaniu dostępu do informacji właściwej.
Przykład użycia:
Wyobraźmy sobie sytuację kraju, w którym wobec osób pełniących istotne funkcje polityczne i prawodawcze, oficer służb specjalnych formułuje informację, jakoby zajmowali się czymś nielegalnym, powszechnie potępianym, np. mieli kontakt seksualny z nieletnią, na co są jakoby dowody w postaci nagrań. Nagrań jest więcej, nie wiadomo ile, ani gdzie, ale zachodzi podejrzenie, że mogą być także na terenie nieprzychylnie nastawionego kraju, być może w rękach obcych służb... Funkcjonariusz nagranie zabezpieczył i przekazał, ale w niewyjasnionych okolicznościach zniknęło. To ktore widział nie budziło jego wątpliwości, a wiek osoby uczestniczącej, oraz imię, określiło mu osobowe źródło informacji, którego nie może ujawnić. Do momentu przeprowadzenia pełnego postepowania i zgromadzenia faktów, w tym dowodów fizycznych i zeznań świadków, mamy do czynienia z historyjką, acz niebezpieczną (w końcu wiąża się z nią co najmniej 3 samobójstwa, zarzuty łamania procedur i niejasne odwołania osób zaangażowanych w sprawę), która lata sobie po internetach np. w popularnym serwisie filmowym - choć historyjka oparta jest o 00:42:10 oraz 1:04:01, nagranie zawiera znacznie ważniejsze rzeczy. (UWAGA: jakkolwiek narracja jest spójna, niektóre sprawy tu są "śmiszne i straszne", szczegolnie ta dobroduszna naiwność fusza... i rozstawienie platformersów w blokach, było nie było schemat podobny do tego przy okazji innej, odległej o dekadę, sprawy: Anny J., taka dyletancka optyka) --- tak czy siak, równie prawdopodobne jest, że nie ma tych taśm za wiele, tylko tyle ile potrzeba by odpalić w dobrym czasie sprawę...
W idealnym świecie taki temat winien być bezwzględnie wyjaśniony, upubliczoniony w wymiarze nie zagrażającym śledztwu, zaś ostatecznie całe otoczenie instytucjonalne oczyszczone - choćby po to by uniknąć widm agenturalnych (UWAGA: Widma, to osoby, na które obce służby mają materiały-kompromaty, o czym owe osoby zostały poinformowane - takie osoby będą robić to, co uważają, że powinny robić, mimo że nie są wprost prowadzone, ani formalnie zwerbowane - no przynajmniej w beletrystyce tacy się zdarzają ;) ).
No ale, hipotetycznie, jak można zakryć taką historyjkę wykorzystując szum, jak to działa?
Po pierwsze, zdjąć z piedestału osobę generującą główne zagrożenie. Nie można tego zrobić ad hoc, bo wywoła to podejrzenia i zadziała jak alarm, najlepiej więc ukarać ją za inne, poważne ale znacznie pospolitsze i pozbawione szerszych konsekwencji przestępstwo. Po drugie, można uderzyć równolegle w kogoś innego, także stosownie go karając, posypać głowę popiołem i skupić się na tej konkretnej informacji, maglując ją do bólu. Po trzecie wrzucić masę treści obocznych dotyczących innych spraw. Tę zaś uporczywie pomijać. Innymi słowy zakrzyczeć sytuację, zatopić zalewem innych informacji, których waga bedzie dostrojona tak by zakryć, to co jest do zakrycia. Przeczekać - niepodgrzewana pamięć informacji z mediów to raptem 3 miesiące...
Oczywiście to tylko spekulacje, jak już pisałem możliwe są także inne scenariusze.
Technika V - Kalka
Ta technika polega na odwołaniu się do czegoś, co społeczeństwo dobrze zna. Może to być schemat, wzorzec, czy istniejące powszechnie wyobrażenie, tym lepiej, jeśli zbudowane na faktycznych doświadczeniach. Niektóre źródła, wywodząc z francuskiego cliche, sugerują, że kalka ma wyłącznie postać negatywną, w praktyce nie ma tego ograniczenia - sposób wykorzystania uzależniony jest od celu. Taka kalka może zostać nałożona na elementy rzeczywistości, które same w sobie jej cech nie mają.
Przykład użycia:
W Polsce jest dość powszechne przekonanie, że służby infiltrują społeczeństwo, zbierają informacje, podsłuchują po to by gromadzić haki i wykorzystać je. To przekonanie wynika z doświadczeń poprzedniego komunistycznego systemu, gdzie faktycznie działania służb bezpieczeństwa ukierunkowane były na eliminowanie elementu nieprzychylnie nastawionemu wobec partii i jej linii, w tym także z wykorzystaniem kompromatów - co wulgarnie streszcza powiedzonko "korek, worek, rozporek".
Chcąc więc skompromitować służby lub jakąś partię, np. rządzącą należy dążyć do wywołania skojarzenia jej działań z działaniami poprzedniego systemu. Można to uzyskać np. zwracając uwagę na działania służb, wydatki związane z inwigilacją czy inne, będące przynajmniej pozornie kalką czegoś, co niesie negatywny ładunek. Zestawienie dawnego, o konkretnych konotacjach, z obecnym.
Technika VI - Operowanie obrazem
Tekst oddziaływać będzie mocniej, jeśli skojarzony będzie z odpowiednim obrazem. Realizacja może wykorzystywać obraz statyczny (np. pokazanie polityka z jakimś grymasem twarzy, odpowiednie kadrowanie obrazu), albo dynamiczny (nagrania filmowe, także z wykorzystaniem montażu lub tricków). Jak każdą z zebranych tu technik wykorzystać ja można zarówno pozytywnie, jak i negatywnie.
Przykład użycia:
Poniżej dwa przykłady czystej manipulacji z obrazem, oraz manipulacja z kliszą. W końcowej części tego artykułu, możecie znaleźć odmianę tej techniki sprzęgniętą z grupą pozostałych...
Ryc.1. Wyjątek z przemówienia J. Kaczyńskiego, za: youtube.com
Ryc. 2. Wyjątek z przemówienia S. Niesiołowskiego, za: liberte.pl
Ryc. 3. Fragment montażu, za: niezaleznemediapodlasia.pl
Technika VII - Kuglarstwo
To wykorzystanie różnego rodzaju sztuczek i trików, figur erystycznych, socjotechnik i inych form gier. Manipulacja celowa, ordynarna i prostacka „Od jak dawna nie bije Pan żony?”, lub bardziej wyrafinowana np. wplecenie w wywiad pytania, które później w relacji wykorzystane zostanie jako oś narracji.
***
Jak się odnaleźć i ocalić swój osąd?
Aby zminimalizować zagrożenie, przede wszystkim należy zredukować oddziaływanie głównych warunków umożliwiających dojście do głosu manipulacji to jest chaosu myśli, samotności oraz homogenizacji. Przede wszystkim trzeba żyć swoim życiem, swoimi sprawami, na które realnie masz wpływ - pilnować interesów swoich, swoich bliskich, dzieci, i rozumieć go w kontekście interesu kraju - co i w jakich warunkach mogę dla kraju zrobić? Rodzina jest pierwszym i najważniejszym punktem odniesienia. Kolejnym jest zrzeszanie się i działanie na rzecz swojego najbliższego otoczenia - zachowując jednak przy tym krytycyzm własne zdanie.
Wchodząc w jakikolwiek ruch, zachować poszanowanie tradycji i dorobku wcześniejszych pokoleń - nie chodzi o to by się bezkrytycznie ze wszystkim zgadzać, ale o to by poznać i rozumieć. Dzieła Norwida mają większe znaczenie dla przetrwania pierwiastka polskiego w społeczeństwie niż Despacito, jednak ich recepcja jest znacznie mniejsza. Chodzi o to by w kulturze odnajdować idee stojące za warstwą fabularną, potrafić je zidentyfikować. W tym celu ważna jest świadoma postawa wobec edukacji.
Mając do czynienia z informacją, zastanowić się nad interesem nadawcy komunikatu, interesem tych którym służy - czy jest o zbieżny z interesem kraju i twoim?
Myśleć samodzielnie, posługując się własną „mapą” ( językiem, wartościami, przekonaniami) zachowując przy tym otwartość i ciekawość - dzięki temu możliwe będzie zestawienie terminologii manipulatora, jego płaszczyzny ideologicznej i zidentyfikowanie jego kanału komunikacji.
Mając do czynienia z materiałem zwrócić uwagę na to:
- czy materiał odwołuje się do jakichś stereotypów, uprzedzeń, słów o rozpoznawalnych skojarzeniach
- czy wykorzystuje klisze i porównania
- czy przedstawia problem szeroko uwzględniając różne perspektywy, czy tylko część w konkretnym świetle, czy podaje źródła alternatywne i w jaki sposób
- wreszczie czy widać otwartość na dialog, czy jest to przekaz jednokierunkowy
Oczywiście wpis nie wyczerpuje tematu, sygnalizuje jedynie zjawisko, które wymaga od nas zachowania czujności.
Zastanówmy się, czy można mówić o jakiejkolwiek wolności, jeżeli nie ma alternatywy?
Bądźcie czujni,
pozdrawiam
Pan Szary
***
Bibliografia
[2] Volkoff V. (1999) Tratat de Dezinformare, De la Calul Troian la Internet, Antet, Bukareszt
[3] Кара-Мурза C. (2004) Манипуляция сознанием, Эксмо, Moskwa
[4] Shapiro R.Y., Page B.E., (1992) The rational Public, Fisty Year of Trends in Americans Policy Preferences, University of Chicago Press
[5] Ristvet L. (2018) Negotiation, Violence and Resistance, [w:] Düring B.S., Stek T. D., The Archaeology of Imperial Landscapes A Comparative Study of Empires in the Ancient Near East and Mediterranean World, Cambridge University Press, str. 175-205
[6] Marcuse H. (1965) Represive Tolerance, za: https://www.marcuse.org/herbert/pubs/60spubs/65repressivetolerance.htm, dostęp z dn. 2019-08-09
[7] Volkoff V. (1999), Psychosocjotechnika, Dezinformacja, Oręż wojny, Wyd. Antyk, Warszawa
[8] Wolin Sh. (2017), Democracy Incorporated, Managed Democracy and the Specter of Inverted Totalitarianism - New Edition, Princeton University Press
[9] Schuman T. aka Yurij Bezmiennov (1984), Love Letter to America, WIN Almanac Panorama, Los Angeles
[10] Golicyn A. (2007) Nowe kłamastwa w miejsce starych, Biblioteka Służby Kontrwywiadu Wojskowego, Warszawa
[11] Crozier M, Huntington S. P. Watanuki J. (1975) The Crisis of Democracy, Report on the governability of democracies to the trilateral commision, za: http://meteopolitique.com/Fiches/democratie/oligarchie/Analyse/Claude-Julien/crisis_of_democracy.pdf dostęp dn. 2019-08-09[12] Hayek F.A. (2007) The Road to serfdom, text and documents, the definitive edition, University of Chicago Press
[13] Volkoff V. (2005) Montaż, Wydawnictwo Dębogóra, Dębogóra